शिव मानस पूजा एक विशेष प्रकार की पूजा है जो “मानसिक पूजा” के रूप में जानी जाती है। यह पूजा आचार्य आदि शंकराचार्य द्वारा रचित एक अत्यंत प्रसिद्ध स्तोत्र है, जिसमें भक्त भगवान शिव की उपासना मानसिक रूप से करते हुए उन्हें विभिन्न सामग्रियाँ समर्पित करता है
शिव मानस पूजा का सार:
इस स्तोत्र में भक्त यह कहते हैं कि “मेरे पास कोई धन, सामग्री या साधन नहीं है, इसलिए मैं अपने मन से ही आपको सब कुछ अर्पित करता हूँ — जैसे जल, फूल, चंदन, धूप, दीप, नैवेद्य आदि।” यह भाव यह दर्शाता है कि सच्ची भक्ति के लिए बाहरी सामग्री की नहीं, बल्कि श्रद्धा और प्रेम की आवश्यकता होती है।
शिव मानस पूजा का भावार्थ (संक्षिप्त में):
शिव को मानसिक रूप से:
- गंगा जल से स्नान कराया जाता है
- चंदन का लेप किया जाता है
- सुगंधित पुष्प अर्पित किए जाते हैं
- धूप, दीप, नैवेद्य अर्पित किया जाता है
- नृत्य, संगीत, मंत्र जाप, और ध्यान अर्पित किए जाते हैं
महत्व:
- यह पूजा इस बात को दर्शाती है कि भक्ति और प्रेम से किया गया हर कार्य प्रभु को स्वीकार्य होता है।
- यह आंतरिक साधना और आत्म समर्पण की चरम स्थिति को दर्शाती है।
- यह ध्यान और योग से जुड़ी उच्च मानसिक अवस्था का प्रतीक भी है।
Shiv Manas Puja Lyrics:
- English
- Sanskrit
Shri Shiv Manas Pooja
Ratnaih Kalpitamasanam Himajalaih
Snanam Cha Divyambaram
Nana Ratna Vibhushitam Mrugamada
Modankitam Chandanam
Jati Champak Bilvapatra Rachitam
Pushpam Cha Dhupam Tatha
Dipam Dev Dayanidhe Pashupate
Hritkalpitam Grihyatam
Sauvarne Navaratna Khandrachite
Patre Dhritam Payasam
Bhaksham Panchavidham Payodadhi Yutam
Rambhaphalam Paankam
Shaka Naam Yutam Jalam Ruchikaram
Karpur Khandaujjvalam
Tambulam Manasa Maya Virachitam
Bhaktya Prabho Svikuru
Chhatram Chamar Yoryugam Vyajanakam
Chadarshakam Nirmalam
Veena Bheri Mridang Kaahalakala
Geetam Cha Nrityam Tatha
Sashtangam Pranatih Stutirbahuvidha
Hyetatsamastam Maya
Sankalpen Samarpitam Tava Vibho
Poojam Gruhana Prabho
Atma Tvam Girija Matih Sahacharah
Pranah Shariram Griham
Pooja Te Vishayopabhogarachana
Nidra Samadhisthitih
Sancharah Padayoh Pradakshinavidhih
Stotrani Sarva Giro
Yadyatkarma Karomi Tattadakhilam
Shambho Tavaradhanam
Kar Charan Kritam Vakkayajam Karmajam Va
Shravananayanajam Va Manasam Vaparadham
Vihitamvihitam Va Sarvametatkshamasva
Jai Jai Karunabdhe Shri Mahadev Shambho
Iti Shri Shankaracharya Virachita
Shri Shiv Manas Pooja Samapta
श्री शिव मानस पूजा
रत्नैः कल्पितमासनं हिमजलैः
स्नानं च दिव्याम्बरं
नाना रत्न विभूषितम् मृगमदा
मोदांकितम् चंदनम
जाती चम्पक बिल्वपत्र रचितं
पुष्पं च धूपं तथा
दीपं देव दयानिधे पशुपते
हृत्कल्पितम् गृह्यताम्
सौवर्णे नवरत्न खंडरचिते
पात्रे धृतं पायसं
भक्ष्मं पंचविधं पयोदधि युतं
रम्भाफलं पानकम्
शाका नाम युतं जलं रुचिकरं
कर्पूर खंडौज्ज्वलं
ताम्बूलं मनसा मया विरचितं
भक्त्या प्रभो स्वीकुरु
छत्रं चामर योर्युगं व्यजनकं
चादर्शकं निर्मलं
वीणा भेरि मृदंग काहलकला
गीतं च नृत्यं तथा
साष्टांगं प्रणतिः स्तुतिर्बहुविधा
ह्येतत्समस्तं मया
संकल्पेन समर्पितं तव विभो
पूजां गृहाणा प्रभो
आत्मा त्वं गिरिजा मतिः सहचराः
प्राणाः शरीरं गृहं
पूजा ते विषयोपभोगरचना
निद्रा समाधिस्थितिः
संचारः पदयोः प्रदक्षिणविधिः
स्तोत्राणि सर्वा गिरो
यद्यत्कर्म करोमि तत्तदखिलं
शम्भो तवाराधनम्
कर चरण कृतं वाक्कायजं कर्मजं वा
श्रवणनयनजं वा मानसं वापराधम्
विहितमविहितं वा सर्वमेतत्क्षमस्व
जय जय करुणाब्धे श्री महादेव शम्भो
इति श्री शंकराचार्य विरचिता
श्री शिव मानस पूजा समाप्त
Credits:
- Title: Shiv Manas Puja
- Singer: Raju Rao
- Music Director: Subhash Jena
- Edit & Gfx: Mind Pro
- Music Label: Music Nova